Jura Krakowsko-Częstochowska

POŁOŻENIE:

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska zwana również Jurą Krakowsko-Częstochowską, lub też po prostu Jurą (nazwa pochodzi od okresu geologicznego, w którym ukształtowała się jej forma- skały wapienne), znajduje się na południu Polski, we wschodniej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, która rozciąga się od Krakowa po Częstochowę. Niektórzy w jej obręb wliczają także obszar Wyżyny Wieluńskiej. Długość od Krakowa do Wielunia ( północ-południe) wynosi około 160 km, natomiast szerokość (wschód-zachód) ma około 20 km. Wysokość Wyżyny waha się od 300-500 m n.p.m -na odcinku pomiędzy Krakowem a Częstochową. Między Częstochową a Wieluniem teren pozbawiony jest praktycznie wzgórz.
PODZIAŁ:

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska dzieli się na mniejsze jednostki takie jak:

Wyżyna Wieluńska
Rozpoczyna się w dolinie Warty koło Częstochowy i ciągnie się aż po Wieluń. Stanowi najbardziej wysuniętą na północ część Jury. Wysokości nie przekraczają 300 m n.p.m.

Wyżyna Częstochowska
Rozciąga się między Wyżyną Olkuską, Bramą Wolbromską na południu a przełomem Warty pod Mstowem koło Częstochowy na północy. Stanowi największą część Jury i zajmuje powierzchnię około 1300 km2. Najwyższym punktem jest Góra Jankowskiego (515,5 m n.p.m.) w Podzamczu koło Ogrodzieńca. Inne wzniesienia to Straszykowe Skały- 494 m n.p.m., Góra Smoleń- 496 m n.p.m
Zbudowana jest z wapieni jurajskich. Występują tutaj jaskinie, leje, wywierzyska (Źródła krasowe).

Wyżyna Olkuska
Nazywana też Płaskowyżem Ojcowskim lub Płytą Ojcowską. Leży pomiędzy obniżeniem Białej Przemszy i Szreniawy w Bramie Wolbromskiej a Rowem Krzeszowickim na południu.
Liczy 820 km2, zbudowana jest z wapieni jurajskich. Występują tu liczne zjawiska krasowe, jaskinie, wywierzyska, wąwozy, jary, doliny (najbardziej znana Dolina Prądnika).
Najwyższe wzniesienie to ostaniec o nazwie Skałka w pobliżu Jerzmanowic (512 m n.p.m.).

Rów Krzeszowicki
Położony między Wyżyną Olkuską a Grzbietem Tenczyńskim. Głębokie i rozległe zapadlisko tektoniczne o długości ponad 30 km, łączna powierzchnia wynosi 225 km2. Wypełnione jest osadami mioceńskimi, piaskami, glinami. Stanowi ważny szlak komunikacyjny między Śląskiem a Krakowem.

Grzbiet Tenczyński
Położony na zachód od Krakowa. Jest to teren o najbardziej urozmaiconej budowie geologicznej: dewońskie i karbońskie skały oraz permskie wulkaniczne porfiry i melafiry (skały magmowe).
Najwyższym punktem jest pagór w Rudnie koło Tenczynka (411 m n.p.m., okolice zamku Tenczyn).

KLIMAT:

Klimat na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej jest nieco chłodniejszy i wilgotniejszy od obszarów ją otaczających. Wiatry wieją tu przeważnie z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego, przeciętna ich prędkość to około 2,4 m/s. Najwięcej pogodnych dni jest w maju około 23, najbardziej pochmurnych natomiast w grudniu ok. 19. Najwyższe przeciętne temperatury na Jurze odnotowuje się w lipcu 17 C, najniższe w grudniu -3C.

FAUNA I FLORA:

Na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej można zobaczyć ponad 1500 gatunków roślin, wśród nich rośliny górskie takie jak: buczyny górskie, parzydło leśne, przetacznik górski, tojad mołdawski. Występują tu dwa gatunki endemiczne (nie występują nigdzie poza Jurą): przytulia w okolicach Olsztyna oraz warzucha polska w Źródłach Zygmunta w Złotym Potoku.
Bogaty jest świat zwierząt, można spotkać tu: sarnę, dzika, lisa, kunę, łasicę, łosia, bobry. Na Jurze zamieszkuje ponad 200 gatunków ptaków: myszołów, jastrząb, puszczyk, drozdy, zięby, czy rzadko spotykane: kruk czarny, orlik, bocian czarny, zimorodek. Ciekawie prezentują się także płazy: huczek ziemny, ropucha paskówka, kumak górski (Alwernia) oraz gady: padalec, zaskroniec, gniewosz. Podziwiać też można ponad 3000 gatunków owadów, a wśród nich ponad 1200 gatunków motyli takich jak: paź królowej, szlaczkoń szafraniec, modraszki czy kraśniki.

TURYSTYKA:

Jura Krakowsko-Częstochowska to jeden z najpiękniejszych regionów turystycznych w Polsce. Zachwyca swoim urozmaiconym krajobrazem, warowniami jurajskimi, ciekawymi formami skalnymi, osobliwą fauną i florą, bogatą historią, interesującymi szlakami.
Można odkrywać ją na wiele sposobów: pieszo, autem, konno, rowerem, łodzią czy też jeżdżąc na nartach. Licznie odwiedzana jest przez zwolenników sportów ekstremalnych, często możemy spotkać speleologów, alpinistów czy też paralotniarzy szukających mocnych wrażeń.
Jura dysponuje także bogatą bazą noclegową i gastronomiczną, zwłaszcza w gospodarstwach agroturystycznych.

Pobyt na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej to na pewno niesamowite i niezapomniane przeżycie.

Folder pdf o aktywnym wypoczynku na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej – pobierz

Przebywający w 1857 r. w Potoku Złotym Zygmunt Krasiński nadał wielu skałkom, stawom i źródłom nazwy zachowane do dnia dzisiejszego. W Potoku Złotym, na zaproszenie Zygmunta Krasińskiego, przebywał powstaniec z 1831 r., poeta i krajoznawca Wiktoryn Zieliński, który w poemacie “Dwie Ojczyzny” pierwszy użył określenia “Szlak Orlich Gniazd” – dla zamków usytuowanych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

Trudno stwierdzić, kiedy rozpoczęto uprawiać turystykę na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Najwcześniej udokumentowane są działania związane z ochroną przyrody, krajoznawstwem i wypoczynkiem. Ojców jako uzdrowisko i letnisko zaczął funkcjonować w 1855 r., kiedy lekarz Lucjan Kowalski założył tu zakład przyrodoleczniczy. Pod koniec XIX w. rozpoczęto ochronę lasów na tych terenach oraz dalszą rozbudowę uzdrowiska i letniska. Propagatorem walorów Ojcowa, a także zwolennikiem ochrony przyrody był Adolf Dygasiński. Aleksander Janowski, zachwycony pięknem ruin zamku ogrodzienieckiego, wraz z grupą krajoznawców powołał Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, mające w odznace zarysy ruin tego zamku.

Tak było kiedyś, a co mamy teraz?
Jura Krakowsko-Częstochowska należy do najatrakcyjniejszych i najpiękniejszych terenów turystycznych w Polsce, co sprawia, że przyciąga rzesze turystów i sportowców (zarówno amatorów, jak i profesjonalnie uprawiających sport): piechurów, rowerzystów, paralotniarzy, wspinaczy i speleologów. Coraz popularniejszą staje się turystyka konna, powstają nowe ośrodki jazdy konnej, pojawiają się narciarze biegowi oraz uprawiający narciarstwo zjazdowe. Często można spotkać lotniarzy oraz biegaczy na orientację. Na obrzeżach Jury znajdują się zbiorniki wodne, pozwalające na kąpiel lub łowienie ryb. Istniejące ośrodki wypoczynkowe, pensjonaty, hotele i gospodarstwa agroturystyczne zachęcają do wypoczynku biernego, pobytowego, który uatrakcyjnia piękny krajobraz: zalesione lub bezleśne wzgórza, zwieńczone skalnymi ostańcami o fantazyjnych kształtach. Taki krajobraz zachęca do pobytu na Jurze o każdej porze roku.

O znaczeniu Jury dla turystyki pieszej świadczy fakt, że wśród blisko tysiąca zaewidencjonowanych znakowanych szlaków pieszych pierwsze numery noszą dwa szlaki jurajskie: 01 znakowany kolorem czerwonym “Szlak Orlich Gniazd”, a 02 niebieski “Szlak Warowni Jurajskich”. Szczególnie popularny jest “Szlak Orlich Gniazd”, łączący Kraków z Częstochową, który corocznie przemierzają tysiące turystów. Jego nazwa pochodzi z porównania usytuowania leżących wzdłuż niej jurajskich zamków, do położenia gniazd orłów na równie niedostępnych skałach, co stwarzało doskonałe warunki do odpierania ataków wroga. Turystom nie przeszkadza fakt, że zamki te są w ruinie. Wręcz odwrotnie, owiane legendami pozwalają na snucie domysłów, jak wyglądały i co się w nich działo, gdy tętniły życiem. Na szlaku tym o długości 163 km spotkamy ruiny zamków: Ojców, Rabsztyn, Bydlin, Smoleń, Ogrodzieniec, Morsko, Bobolice, Mirów, Ostrężnik i Olsztyn, a także, nie będące ruinami, zamek w Pieskowej Skale oraz pałace w Pilicy i Złotym Potoku. Szlak ten ciekawy jest także przyrodniczo, wiodąc przez Ojcowski Park Narodowy oraz rezerwaty przyrody: Smoleń, Góra Zborów, Ostrężnik, Parkowe, Sokole Góry i Zielona Góra. Na szlaku “Warowni Jurajskich” o długości 161 km, łączącym Rudawę koło Krakowa z Mstowem koło Częstochowy, spotkamy ruiny strażnic obronnych z XIV wieku: w Ryczowie, Łutowcu, Przewodziszowicach i Suliszowicach, a także ruiny zamków w Ojcowie, Smoleniu oraz w Podzamczu k. Ogrodzieńca. Na obszarze Jury mamy dwie pustynie – Pustynię Błędowską i Siedlecką, a brnięcie w rozgrzanym piasku wśród skąpej roślinności dostarcza niezapomnianych wrażeń.

Bardzo popularna na Jurze jest wspinaczka skałkowa. Tu trenowali wszyscy sławni polscy taternicy, alpiniści i himalaiści, ale wspinaczka skałkowa jest także odrębną dyscypliną, nie stanowiącą wstępu do dalszych wyczynów w górach wyższych. Szczególnie oblegane są przez wspinających się: Dolina Kobylańska i Skałki Rzędkowickie – udostępnione przez Zarządy Jurajskich Parków Krajobrazowych, a także grzbiet skalny między Mirowem a Bobolicami oraz rezerwat Góra Zborów. W północnej części Jury zgodę na wspinaczkę ma jeszcze skała “Apteka”, w środkowej Góra Birów w Podzamczu, a w południowej ZZJPK w Krakowie pozwala na wspinaczkę na wszystkich skałach, znajdujących się poza rezerwatami przyrody.

Od kilku lat w całej Polsce, w tym również na Jurze, masowo uprawiana jest turystyka rowerowa oraz jej bardziej sportowa odmiana – kolarstwo górskie. Dla miłośników “dwóch kółek” wyznakowano wiele tras i szlaków rowerowych. Niewątpliwie jednym z dłuższych w Polsce jest blisko 190 km Jurajski Szlak Rowerowy “Orlich Gniazd”, łączący Kraków z Częstochową, odbywa się na nim corocznie w ostatnich dniach czerwca “Jura Maraton” (www.maratonrowerowy.pl). Podobnie jak szlak pieszy o tej samej nazwie jest oznakowany kolorem czerwonym i biegnie w pobliżu wielu ruin zamków oraz rezerwatów przyrody.  Szczególne nagromadzenie szlaków rowerowych można spotkać w okolicy Krakowa oraz na terenie powiatu zawierciańskiego i myszkowskiego. Również z myślą o swoich gościach własne szlaki rowerowe wyznakowały hotele: “Kmicic” w Złotym Potoku i “Ostaniec” w Podlesicach.

Równie popularna jest na Jurze speleologia. Jednak ze względu na nadmierną eksploatację część jaskiń jest zamknięta kratami, mogą do nich dostać się zrzeszeni członkowie speleoklubów po uprzednim uzgodnieniu z ZZJPK. Dla ogółu turystów są udostępnione do zwiedzania jaskinie: Wierzchowska Górna, Nietoperzowa, Głęboka oraz Łokietka i Ciemna w Ojcowie.

Uprawianie turystyki konnej i jeździectwa związane jest z powstającymi coraz liczniej ośrodkami jazdy konnej i stadninami. Ich rozmieszczenie na całym obszarze Jury ułatwia popularyzację i poszerza grono miłośników tego typu sportu i turystyki. Bardzo często ośrodki jeździeckie oferują dodatkowe usługi (noclegi, wyżywienie), które pozwalającą na planowanie dłuższych pobytów “w siodle”. Specjalnie dla miłośników turystyki konnej wyznakowano Transjurajski Szlak Konny biegnący z Nielepic do Częstochowy.

Od kilkunastu lat Jura jest jednym z ulubionych terenów ludzi, zajmujących się biegami na orientację. Urozmaicona rzeźba terenu, piękne lasy i czyste powietrze sprawiają, że chętnie trenują tutaj zarówno sportowcy jak i uprawiający bieg na orientację rekreacyjnie. Jura stanowi wspaniały teren dla narciarstwa biegowego i śladowego, a od kilku sezonów również zjazdowego. Szczególnie uprzywilejowane jest Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie, o lepszym ośnieżeniu niż okoliczne tereny, a ukształtowanie pozwala na zażywanie dłuższych szusów. Nawet narciarze zjazdowi mogą poćwiczyć na Jurze na oświetlonych i profesjonalnie przygotowanych stokach w Cisowej, Morsku i Paczółtowicach.

Główny grzbiet Jury jest pozbawiony większych zbiorników wodnych, ale na obrzeżu można spotkać zalewy i kąpieliska, a także akweny pozwalające na wędkowanie. Do najbardziej znanych należą: Kryspinów – zwany “krakowskim Balatonem”, Przeczyce, Pogoria i Poraj. Wędkowanie – po wcześniejszym uzgodnieniu z właścicielami akwenów – można uprawiać m.in. w Alwerni, Wolbromiu, Pilicy, Siamoszycach, Przyłubsku, Kostkowicach, Złotym Potoku i Zalesicach.

Obszar Jury upodobali sobie również miłośnicy sportów “elitarnych”, a takimi bez wątpienia są lotniarstwo i golf. Lotniarze dla oddawania się swojej pasji wykorzystują wzniesienia nad Pustynią Błędowską w Kluczach, koło Zamku Olsztyn i Trzebini. Z myślą o golfistach, zarówno zaawansowanych jak i początkujących, powstał w Paczółtowicach k. Krakowa kompleks rekreacyjny (160 ha przeznaczone do gry w golfa, 60-dołkowe pole treningowe, 18-dołkowe pole mistrzowskie).

Związek Gmin Jurajskich. 42 – 440 Ogrodzieniec, Pl. Wolności 42
Tel. +48 32 6733364, Fax. +48 32 6733798,
www.jura.info.pl; www.jura-it.pl